W Książnicy Zamojskiej - w Oddziale dla Dzieci i Młodzieży - na ul. Kamiennej można oglądać niewielką wystawę przybliżającą młodym czytelnikom Ołtarz Mariacki Wita Stwosza. To mistrzowskie dzieło z XV w. jest najcenniejszym, gotyckim zabytkiem Kościoła Mariackiego w Krakowie.

Dobiega końca Wielki Post - czas skłaniający do refleksji i przez każdego nas przeżywany inaczej. Przemyślenia nasze stają się o wiele głębsze gdy uzupełniamy je obrazami, gdy patrzymy na przykład na rzeźbiony krucyfiks umieszczony w kruchcie kościoła czy na okazały obraz ołtarzowy ze sceną Ukrzyżowania. Historia sztuki dostarcza nam wiele dobrych przykładów, zarówno tych do podziwiania, jak i do kontemplacji. Jednym z nich może być na przykład Ołtarz Mariacki Wita Stwosza, pięknie nazwany przez Gałczyńskiego "Biblią z lipowego drzewa".

Książnica Zamojska przygotowała niewielką wystawę przybliżającą młodym czytelnikom to właśnie dzieło, które znane jest chociażby z lektury Antoniny Domańskiej - książki pt. "Historia żółtej ciżemki". Choć powieść ta została napisana ponad sto lat temu, nadal jest w kanonie lektur i wielu z nas zna ją także z telewizyjnej adaptacji, która stała się aktorskim debiutem 11-letniego Marka Kondrata. Czy ten może zbyt archaiczny język trafi dziś do młodego czytelnika? Może ułatwi to kontakt z dziełem sztuki i chętniej wtedy sięgniemy po tę lekturę.

W bibliotecznych gablotach eksponowane są różne wydania tej powieści, pośród których znajdują się te ilustrowane przez wybitnych polskich grafików takich jak znana z udziału w zamojskich plenerach ilustratorów Wanda Orlińska (wyd. Czytelnik 1986) czy Wiesław Majchrzak (wyd. Nasza Księgarnia 1990) - zmarły przed kilkoma laty malarz i wybitny rysownik, uczeń Tadeusza Kulisiewicza, ilustrator pism dziecięcych takich jak "Miś" czy "Świerszczyk", artysta wielokrotnie nagradzany w kraju i za granicą. Jeśli okładka książki czy obrazki nadal nie zachęcą jednak młodego czytelnika, to może zainteresuje go inny rodzaj ilustracji jak np. te prezentowane na wystawie.

Zgromadzono tu bowiem reprodukcje Ołtarza, widokówki i kartki pocztowe sprzed ponad 50-lat, wielkie fotogramy z kalendarza (wyd. Uniwersitas), dokładnie i wyraźnie pokazujące rzeźby Wita Stwosza - artysty późnego gotyku, w pracowni którego znalazł się Wawrzuś, utalentowany wiejski chłopiec - bohater książki Antoniny Domańskiej. Prezentowane tu ilustracje pokazują, że przybyły z Norymbergii artysta pozostawił w Krakowie dzieło naprawdę wyjątkowe - największą i najdoskonalszą nastawę ołtarza, nad którą pracował 12 lat. Ponad 200 figur wyrzeźbionych w drewnie lipowym (ok. 3 m wysokości) wydaje się wręcz przekraczać grancie realizmu. Maria w głównej scenie Zaśnięcia to ideał ówczesnej świeckiej piękności, ale tłoczące się wokół niej postacie Apostołów to ludzie "z krwi i kości", pooranych zmarszczkami twarzach, napiętych mięśniach i wydatnych żyłach.

Wieloskrzydłowy Ołtarz jest poliptykiem - pentaptykiem o pięciu częściach. Konstrukcja głównej szafy wykonana jest z drewna dębowego, natomiast jej tylna część (tło przedstawień) z drewna modrzewiowego. Na ruchomych płaskorzeźbionych skrzydłach bocznych odnajdujemy Radości Maryi - od Zwiastowania po Narodzenie. A gdy szafa jest zamknięta (jak napisał w swym poemacie Wincenty Pol: "Jako monstrancja albo ikon święty Na dzień powszedni ołtarz jest zamknięty") możemy oglądać 12 scen, wśród których na sześciu kwaterach znajdują się Boleści Maryi - od Ukrzyżowania (gdzieś tu w rogu autor umieścił podobno swój autoportret), poprzez Zdjęcie z Krzyża, Złożenie do Grobu, Zstąpienie do Otchłani, do sceny z Trzema Mariami u Grobu. Cykl zamyka "Noli me tangere" - Ukzanie się Chrystusa Marii Magdalenie. Ołtarz łączy w sobie trzy dziedziny sztuki - rzeźbę, płaskorzeźbę i malarstwo (złocenia pięknie odbijają światło) i jest przede wszystkim swoistym połączeniem sacrum i profanum, mistycyzmu z realizmem typowym dla późnej fazy gotyku zwanej - ze względu na sposób modelowania szat - stylem "łamanym". Jeśli kogoś zainteresuje rzeźba Wita Stwosza to tu w Zamojskiej Książnicy znajdzie bogatą fachową literaturę i to nie tylko na ten temat. W jednej z gablot eksponowane jest na przykład wyjątkowo cenne dzieło - "biały kruk" zamojskich zbiorów - "Wit Stwosz w Krakowie" - dzieło wybitnego historyka sztuki i muzeologa Feliksa Kopery, "odbite w drukarni "Czasu" w 1907 roku.

Jest na wystawie sporo cennych, dobrych fachowych wydań sprzed wielu lat. Na wystawę trafiły też prasowe wycinki - głównie z gazet dla dzieci i młodzieży - między innymi obszerny tekst -"Ołtarz mój samotny jak ja sam" - zamieszczony w młodzieżowej gazecie "Na przełaj" w związku z 450 rocznicą śmierci artysty. Można tu więc czytać, oglądać i podziwiać. Jest nawet reprodukcja imaginacyjnego portretu samego mistrza autorstwa Jana Matejki pt. "Ociemniały Wit Stwosz z wnuczką" (oryginał z 1865 roku znajduje się w warszawskim Muzeum Narodowym).

Uwagę oglądających przyciąga także pięknie wydany przez oficynę "Czytelnik" w 1979 roku poemat Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego "Wit Stwosz", w wyjątkowej szacie graficznej autorstwa Andrzeja Heidricha - twórcy polskich banknotów, także uczestnika naszych zamojskich plenerów. Naprawdę jest tu sporo do obejrzenia. Można również zobaczyć narzędzia rzeźbiarskie - pobijak i dłuto - wypożyczone z pracowni snycerskiej zamojskiego Liceum Plastycznego.

Zgromadzone wystawowe "rekwizyty" pochodzą nie tylko ze zbiorów Zamojskiej Książnicy. Są tu "pomoce dydaktyczne" wykorzystywane przez Izabelę Winiewicz-Cybulską na prowadzonych przez nią lekcjach historii sztuki w tutejszym Liceum Plastycznym. Wystawa jest już po raz kolejny wspólnym pomysłem nauczycielki z "plastyka" i pracownika Książnicy Joanny Kołtun.

Jeśli ktoś naprawdę zainteresuje się Stwoszem i jego wybitnymi dziełami, a przy okazji trafi kiedyś do krakowskiego Kościoła Mariackiego (jest tu na wystawie także model tej świątyni), niech nie zapomni o krucyfiksie wielkiego mistrza. Umieszczony w barokowym ołtarzu usytuowanym w południowej nawie, jest wyjątkowy poprzez sposób w jaki oddaje cierpienie konającego w agonii i zawsze pozostaje w osobistej relacji z modlącym.

Wyróżnia się przy tym typowym dla warsztatu Stwosza sposobem modelowania szat - perizonium jakby poruszone silnym podmuchem późnego gotyku, przybiera charakterystyczne (tak jak w postaciach z Ołtarza, którego miniaturowy model oglądamy na zamojskiej wystawie) koliste formy. Ekspozycję "Ołtarz Mariacki Wita Stwosza" można oglądać w Książnicy Zamojskiej przez najbliższy miesiąc. A może w czasie trwania tej wystawy ktoś uzupełni ją jeszcze niewielką żółtą ciżemką?