-Historia jest nauczycielką życia - mówiła Anna Rychter podczas Nocy Muzeów A. D. 2016 w Morandówce. Historia Zamościa była bohaterką programu realizowanego przez: Martę Słomianowską, Marka Kołcona, pułk. Marka Kwietnia, Wojciecha Łosiewicza i Jerzego Burdę (14.05.).

To był prawdziwy maraton historyczny i niepowtarzalna "Przygoda z historią Zamościa". Jako pierwsi wystartowali ośmiolatkowie, którzy w ramach "Zabaw plastycznych z historią Zamościa" najpierw wysłuchali opowieści przewodnika turystycznego o bezskutecznym zdobywaniu twierdzy Zamość przez wojska szwedzkie w lutym 1656 r. oraz o legendzie "Szwedzki stół". Poznali też postać Joanny Żubrowej, która wraz z wojskami księcia Józefa Poniatowskiego, w nocnym szturmie z 19/20 maja 1809 r. zasłużyła się w odbiciu twierdzy Zamość z rąk austriackich. Swoje przemyślenia na temat tych wojennych wydarzeń zawarli w pracach plastycznych, wykonanych metodą, która łączy technikę decoupage z techniką wykonywania witraży. Młodzi pasjonaci historii i plastyki pracowali z dużym zaangażowaniem pod okiem Marty Słomianowskiej. Oryginalne prace zaprezentowali na wystawie.

Specjalna ofertę dla miłośników historii związanych z Zamościem przygotował historyk Marek Kołcon. Jego dwie gawędy, wzbogacone archiwalnymi zdjęciami, poświęcone były ważnym postaciom nie tylko w historii naszego miasta, ale przede wszystkim ważnym w historii kraju. Historyk przybliżył słuchaczom cztery wizyty Józefa Piłsudskiego w Zamościu. Pierwszą, która miała miejsce w 1901 r., kolejne dwie latem 1920 r., oraz ostatnią - najbardziej znaną zamościanom - 17.10.1922 r., kiedy to Naczelnik Państwa i Naczelny Wódz, Józef Piłsudski wręczył 9 Pułkowi Piechoty Legionów sztandar ufundowany przez miasto i powiat zamojski. Tę datę upamiętnia tablica przed zamojskim ratuszem.

Historyk z II Liceum Ogólnokształcącego w Zamościu opowiedział również o Walerianie Łukasińskim, męczenniku Sprawy Polskiej, który za swoją działalność patriotyczną odsiadywał wyrok w kazamatach Zamościa. Walerian Łukasiński w 1819 r. założył tajną organizację "Wolnomularstwo Narodowe", a w 1821 r. Towarzystwo Patriotyczne, co skończyło się dla niego aresztowaniem. W Zamościu odsiedział 421 dni. Opuścił go w eskorcie kozackiej. Najpierw przewieziono go do Góry Kalwarii, potem do Warszawy, a w 1830 r. Wielki Książe Konstanty wywiózł go do Rosji jako więźnia stanu, gdzie w twierdzy Szlisselburg dokonał żywota, po 46 latach spędzonych w odosobnieniu.

Anna Rychter zaprezentowała autorski program "Zamość na stronach literatury historycznej". Zapytała też słuchaczy o powody uczestnictwa w "Nocy Muzeów". Wskazywano na wagę wykładów dotyczących historii Zamościa, którą powinni znać wszyscy mieszkańcy miasta.

- Historia jest nauczycielką życia. Wszyscy jesteśmy częścią historii, to my ja tworzymy. Gromadzimy wszystko to, co zostawiają nam przodkowie. Historia rodu, człowieka, miasta jest wdzięcznym tłem dla powieści historycznych - punktowała pani Anna, definiując powieść historyczną.

Anna Rychter z Książnicy Zamojskiej zaprezentowała cztery powieści historyczne, w których uwieczniono Zamość. Pierwszą z nich była powieść z 1885 r. "Bajbuza" Józefa Ignacego Kraszewskiego. Akcja powieści obejmuje lata 1596-1607 i pokazuje losy rotmistrza Bajbuzy, ostatnie lata życia Jana Zamoyskiego i Zamość w pierwszych dziesiątkach jego istnienia.

Zamość to także twierdza, która miała bronić Rzeczypospolitej. Kolejną z zaprezentowanych powieści był "Potop" Henryka Sienkiewicza, tom III. Anna Rychter odczytała fragmenty powieści pokazujące opisy fortyfikacji miasta, pobyt Michała Wołodyjowskiego, Jana Skrzetuskiego i Onufrego Zagłoby w naszej twierdzy oraz postawę Jana Sobiepana Zamoyskiego, który Zamościa Szwedom nie oddał.

O oblężeniu Zamościa w 1809 r. pisał Wacław Gąsiorowski w trzytomowej powieści "Huragan". Wybrane fragmenty powieści mówiły o odbiciu przez księcia Poniatowskiego zamojskiej warowni z rąk Austriaków. Czwartą zaprezentowaną opowieścią była wizja zagłady Zamościa i jego żydowskich mieszkańców pokazana w książce "Zagłada" Piotra Szewca.

"Zapisała się księga dnia. Gwiazdy migoczą w skórkach wisien. Gasną jedne, następne wschodzą. Jeśliby kto chciał spisać ich księgę, mógłby ją - jak my - zacząć od słów: "Jesteśmy na Listopadowej".

Nadal nieco tajemną wiedzę o barwach narodowych naszego kraju odkrywał pułk. Marek Kwiecień. Wygłoszony z okazji "185. rocznicy uchwalenia barw narodowych RP" obszerny i pasjonujący wykład, wzbogacony multimedialną prezentacją, miał wymiar patriotyczny, historyczny i regionalny.

-Spotkanie "Przygoda z historią Zamościa" ma odkryć coś niezwykłego. Ten pierwszy kolor czerwieni z naszych biało-czerwonych barw narodowych - polski prawdziwy karmazyn - pochodzi spod Zamościa - mówił pułk. Marek Kwiecień.

- Obchodzimy rocznicę uchwalenia pierwszego, jedynego dokumentu określającego barwy Rzeczypospolitej Polskiej jako czerwień i biel. Maj sprzyja przybliżaniu tej tematyki, ponieważ mamy całe spektrum świąt narodowych: nowe święto, 8 maja - Państwowy Dzień Zwycięstwa, 1 i 3 maja i obchodzony od 12 lat - 2 maja - Dzień Flagi Rzeczypospolitej, święto spełniające też edukacyjny wymiar. Dzięki Dniu Flagi zaczynamy eliminować błędy dotyczące eksponowania flagi i wszystkich zdarzeń związanych z jej udziałem - podkreślił pan pułkownik.

Jak powiedział wykładowca WSH-E - początki naszych barw narodowych sięgają 7 lutego 1831 r., kiedy Sejm Powstania Listopadowego Królestwa Polskiego ogłasza, że kokardę narodową stanowić będą kolory Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego, czyli kolor biały z czerwonym. Jesteśmy jednym z nielicznych państw na świecie, których barwy mają pochodzenie heraldyczne. Barwy pochodzą od herbu Rzeczypospolitej Obojga Narodów: godło Polski - orzeł biały i rycerz w bieli galopujący - będący godłem Litwy, na tle heraldycznym - czerwonym. Jest to karmazyn - ciemny odcień czerwieni z domieszką błękitu. Niektórzy twierdzą, że to krew tętnicza.

-Źródła karmazynu znajdujemy na Ziemi Zamojskiej. To czerwiec polski (skorupiak) jako źródło koszenili - barwnika karmazynu, w XV i XVI stuleciu hitu eksportowego Polski i Litwy. Występował w czerwcu, w okolicach Zamościa i na Rusi Czerwonej. Do uzyskania barwnika potrzebne były ogromne ilości czerwca. Był kosztowny i nie każdy mógł sobie pozwolić na strój w kolorze czerwonym. Szlachta karmazynowa to określenie pochodzące od tego koloru - opowiadał pułk. Marek Kwiecień.

Podczas wyjątkowego wykładu znawca weksylologii i ceremoniału dyplomatycznego upowszechniał wiedzę o symbolach narodowych, ich historii, zasadach używania godła, flagi i hymnu narodowego i kokardzie narodowej.

Odbyło się także zwiedzanie wystawy ilustracji do historii Zamościa z przewodnikiem turystycznym. Z ciekawym kontekstem historycznym, o kilkunastu najważniejszych wydarzeniach z dziejów naszego miasta, utrwalonych na ilustracjach wykonanych przez Aleksandrę Michalską-Szwagierczak na zamówienie autorki niniejszego tekstu - barwnie i efektownie opowiadał Wojciech Łosiewicz.

Tej wyjątkowej nocy nie zabrakło klimatycznego recitalu w wykonaniu Jerzego Burdy. Muzyk zagrał i zaśpiewał dla miłośników poezji śpiewanej między innymi: "Nocny pejzaż Zamościa" - słowa Maria Duławska, Barbary Kotyły - "Medytacje miłości", "Jestem, bo jestem", "Wielką rzeką popłyniemy", "Co tak naprawdę liczy się", "On też liściem był zielonym", "Jest miłość taka piękna", "Mały zagubiony człowiek". Już na bis wykonał z pamięci "Niepokoju chłodny dzień", a na zakończenie nocnego recitalu piękny utwór "Nie bój się umrzeć, nie bój się żyć".

Przed północą - uczestnicy Nocy Muzeów "spotkali się" z duchem Zamościa, czyli nieszczęsną Katarzyną, którą to nawet w swoim leksykonie "Duchy polskich miast i zamków" zamieścili Witold Vargas i Paweł Zych. Na ekranie zaprezentowano inscenizację historyczną "Sąd nad czarownicami", dla której inspiracją była "Legenda o nieszczęsnej Katarzynie" Karoliny Zdeb (2007 r.).

Tę szczególną noc zakończyły anegdoty i legendy opowiedziane przez przewodnika turystycznego i piszącej ten tekst - w jednej osobie. Było więc: o herbie Jelita, hejnale granym w trzy strony świata, o Habsburgu więzionym przez hetmana Jana Zamoyskiego, o Kozakach rabujących krypty, a także o zasłyszanych dysputach w dawnych knajpkach Zamościa. Grubo po północy maraton historyczny z okazji Nocy Muzeów A.D. 2016 dobiegł końca.

Partnerami "Przygody z historią Zamościa" w Morandówce byli: Zespół Szkół Nr 2 w Zamościu ("Mickiewiczówka), II Liceum Ogólnokształcące im. M. Konopnickiej w Zamościu, Książnica Zamojska im. S. K. Zamoyskiego w Zamościu, Wyższa Szkoła Humanistyczno-Ekonomiczna im. J. Zamoyskiego w Zamość, firma Bambino, Zamoyskie Rancho Debry.