Podczas uroczystej sesji Rady Miejskiej w Zamościu, inicjującej obchody 221. Rocznicy Uchwalenia Konstytucji 3 Maja, Artur Plewa, dyrektor Szkoły Podstawowej Nr 8 wygłosił odczyt "Wychowanie patriotyczne a Konstytucja 3 Maja" (3.05.).

Konstytucja 3 Maja była jedną z pierwszych Ustaw zasadniczych na świecie. Wprowadziła szereg reform porządkujących sprawy państwa oraz społeczeństwa. 3 maja 1791 r. dokonano w Polsce konstytucyjnego zamachu stanu. Tak można inaczej określić sposób, w jaki ustawę rządową, która przeszła do historii jako Konstytucja 3 Maja - wprowadzono.

Dzięki Ustawie zasadniczej przemienił się przestarzały ustrój polityczny Rzeczypospolitej. Wprowadzono m.in. podział władzy na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Religią panującą w kraju pozostawał katolicyzm. Jednak Konstytucja wprowadziła novum w postaci wolności wyznania. Kraj na mocy Konstytucji stał się monarchią parlamentarną.

Konstytucja 3 Maja przetrwała krótko. Została obalona i anulowana przez konfederatów Targowicy z pomocą armii carskiej po jednym tylko roku istnienia. Więc dlaczego ponad dwieście lat później pamiętamy, szanujemy, celebrujemy taką Konstytucję, która w swoim czasie miała absolutnie minimalny, nikły wpływ na publiczne życie kraju. Na to pytanie są cztery odpowiedzi. Po pierwsze: Konstytucja 3 Maja była pierwszą w długiej kolejce różnych późniejszych konstytucji. Była wzorem. Po drugie - była naszą, własną konstytucją wydaną dla korzyści narodu. Po trzecie - była nadzieją wielu pokoleń, które do niedawna musiały żyć pod obca okupacją. Po czwarte - była aktem patriotyzmu odpowiedzialności za losy kraju i narodu.

Definicja patriotyzmu - ze słownika Kopalińskiego - oznacza: miłość Ojczyzny, własnego narodu, połączoną z gotowością do ofiar dla niej, z uznaniem praw innych narodów i szacunkiem dla nich. Właśnie w tej konwencji szkoła powinna na co dzień realizować program wychowawczy. A może kiedyś było łatwiej? Łatwiej było być patriotą? Może było więcej okazji do zdawania egzaminu z patriotyzmu? Przypomnijmy sobie jak było. Czy można było świętować i obchodzić rocznicę Uchwalenia Konstytucji? Czy społeczeństwo zdało egzamin z patriotyzmu?

W okresie rozbiorów 3 Maja był czczony w okresie zrywów narodowych. Była to okazja do manifestowania swojego patriotyzmu niełatwego i zakazanego. Formalnie narodowe Święto 3 Maja zostało uznane Ustawą z 29 kwietnia 1919 r. W ustawie pisano: Dzień 3 Maja jako rocznica Konstytucji 1791 roku ustanawia się w całej Rzeczypospolitej Polskiej jako uroczyste Święto po wsze czasy.

W okresie II Rzeczypospolitej świętowanie 3 Maja zazwyczaj rozpoczynało się od uroczystego nabożeństwa, po którego zakończeniu pochód wyruszał na jeden z miejskich placów. Tam wygłaszano okolicznościowe przemówienia. Częstym elementem były również pogadanki orgaznizowane w szkołach. W trakcie ich nawiązywano do historii, czynów patriotycznych odrodzonego Państwa Polskiego.

W okresie II Wojny Światowej czczenie Konstytucji 3 Maja było utrudnione. Okupanci zaciekle zwalczali takie przejawy patriotyzmu. Po wojnie, dla władz PRL-u, Święto upamiętniające Konstytucję 3 Maja było niewygodne i niebezpieczne. Formalnie przetrwało do 1951 r., kiedy Ustawa z dnia 18 stycznia 1951 o dniach wolnych od pracy nie uwzględniła tego święta. Komuniści słusznie uważali, że obchody tego Święta mogą przyćmić niezwykle ważne dla władzy obchody 1-Majowego Święta Pracy. Dlatego Sekretariat PZPR zakazał w tym dniu wszelkich form publicznych manifestacji. Zaraz po Święcie Pracy istniał przymus aby usunąć, z budynków i domów, flagi polskie. Zakazane było świętowanie 3 Maja. Informacje o Konstytucji 3-Majowej usunięto z podręczników. Jednak w polskich świątyniach przypominano rocznicę. To głównie dzięki odważnym kapłanom duch Konstytucji przetrwał w narodowej świadomości i tradycji. Nie można o tym zapominać. Dopiero rok 1980 i "Solidarność" to powrót do czczenia tego święta.

W stanie wojennym, pomimo pacyfikowania przez ZOMO demonstrantów, na przekór władzy społeczeństwo, a głównie młodzież wychodziła na ulice by świętować kolejne rocznice Konstytucji. Uchwałą z dnia 6 kwietnia 1990 r. przywrócono Święto narodowe 3 Maja.

W obecnych czasach ludzie żyją w pośpiechu. Pierwsze miejsce zajmuje dobra praca, pieniądze, wyjazdy. Ojczyzna zajmuje, niestety, dalekie miejsce. Niewielu myśli o tym, czy jest dobrym obywatelem. Dorośli, a przede wszystkim ludzie, którzy żyli w czasach ucisku i przemocy wiedzą jak ważna jest Ojczyzna i miłość do niej. Mieli wtedy pełno okazji do wyrażania swojego patriotyzmu. Czy teraz jest ich mniej? Nie. Po prostu w dzisiejszych czasach ludzie ich nie zauważają, albo co gorsze - marnują. Zastanówmy się jak można pokazać, że jest się patriotą. Okazji jest mnóstwo. Choćby śpiewanie hymnu Polski, z szacunkiem, nie opartym o ścianę z dłońmi w kieszeniach, bo postawa na baczność jest figurą nie do wykonania w przeciągu 2 minut. Patriotyzm najlepiej pokazywać przez szanowanie symboli narodowych i instytucji. Może i żyjemy w czasach kiedy bycie patriotą, szczególnie wśród młodzieży, powoduje nie raz wyśmianie, odrzucenie przez grupę. Ale to nie znaczy, że należy od razu "tańczyć tak jak nam zagrają". Kim jest człowiek jeśli nie szanuje Ojczyzny? Obchodząc święta narodowe i rocznice historyczne Polski również pokazujemy, że jesteśmy z nią związani.

Kształtowanie postaw patriotycznych i obywatelskich młodzieży to jedno z podstawowych zadań polskiej szkoły, zadanie od którego zależy przyszłość naszego kraju. Jego realizacja wymaga sięgania w pracy szkoły do postępowych tradycji narodu zawartych w jego przeszłości historycznej. Szerzenie umiłowania ziemi rodzinnej, jej bogactwa, piękna, a także kształtowanie wspólnej realizacji zadań jakie stawia przed każdym obywatelem dzień dzisiejszy.

Patriotyzm dnia dzisiejszego nie powinien się ograniczać tylko do obowiązku obrony kraju przed wrogiem zewnętrznym, lecz powinien się wyrażać przede wszystkim głębokim zaangażowaniem we wszystko co dotyczy narodu. Przejawiać się w rzetelnym i pełnym inicjatyw wypełnianiu szeroko pojętych obowiązków obywatelskich.

Szkoła kształtując postawy patriotyczne i obywatelskie młodzieży nie może ograniczać się do werbalnego przekazywania jej wiedzy o kraju i utrwalaniu pamięciowym znajomości praw i obowiązków obywatelskich. Zadaniem szkoły jest praktyczne przygotowanie uczniów do czynnego udziału w życiu społecznym, wcielanie ich do świadomego wypełnienia codziennych powinności obywatelskich, zbliżanie do aktywnie realizowanych i opartych na postępowych tradycjach dążeń i idei Rzeczypospolitej Polskiej.

Bardzo istotną rolę w wychowaniu patriotycznym odgrywa kształtowanie odpowiedniego stosunku do tradycji i symboli narodowych. W wyrabianiu szacunku dla narodowej tradycji ważne zadanie spełniają różnego rodzaju imprezy o treści patriotycznej i wchodzące w skład rocznego cyklu imprez i uroczystości przewidzianych w planie wychowawczym szkoły.

Specjalne znaczenie należy tu przypisać imprezom organizowanym przez szkoły z okazji świąt i rocznic ważnych wydarzeń w dziejach kraju, a należą do nich: Rocznica września, Odzyskanie Niepodległości, Miesiąc pamięci narodowej, czy właśnie Uchwalenie Konstytucji 3 Maja. Imprezy rocznicowe powinny mieć zróżnicowaną formę. Najczęściej są to uroczystości, akademie, spotkania, czasem specjalnie przygotowane apele, czy imprezy środowiskowe. Ich znaczenie wychowawcze polega głównie na tym, że wiążąc się tematycznie z określonymi wydarzeniami w życiu narodu przybliżają młodzieży ważne z wychowawczego puntu widzenia treści i wywołują przeżycia związane z odpowiednimi wydarzeniami, jak np. walka narodowowyzwoleńcza.

Ale sam fakt organizowania przez szkołę imprez patriotycznych nie gwarantuje tego, że będą miały one duży wpływ na kształtowanie postaw patriotycznych młodzieży. Równie ważny jest sposób organizowania tych imprez, dobór właściwych treści, także sam ich przebieg (?). Szkoła musi wykorzystywać wszelkie sytuacje, które umożliwiają patriotyczną aktywizację uczniów. Wiele okazji w tym zakresie dostarcza jej Święto 3 Maja.

Zadaniem szkoły jest rozwinąć pracę z uczniami by inicjatywy różnorodnych działań podejmowanych w związku z tym dniem wychodziły przede wszystkim od samej młodzieży oraz by działania te obejmowały wiele i wielu uczniów. Przykładowymi formami realizacji pracy wychowawczej, które przybliżają młodzieży wydarzenia historyczne to podjęcie na lekcjach wiedzy o społeczeństwie i historii szeroko zakrojonej akcji zbierania np. dokumentów, pamiątek, wspomnień. Urządzenie w klasach wystaw klasowych związanych tematycznie z obchodami 3 Maja. Ogłoszenie i przeprowadzenie przez koło historyczne, samorząd szkolny ogólnoszkolnych konkursów, przyprowadzanie wycieczek do miejsc pamięci narodowej.

Trzeba uczyć, że patriotyzm powinien się kojarzyć z szacunkiem dla narodowej przeszłości, tradycji i nieobojętności wobec czasów teraźniejszych. Przypominać, iż patriotyzm to nie tylko docenianie niepodległości i suwerenności Ojczyzny, wielkich, doniosłych wydarzeń z dziejów, ale także kształtowanie postaw ogólnoludzkich. Postrzeganie i poszanowanie prawa, dyscypliny społecznej, sumienne wywiązywanie się z obowiązków. Dojrzały patriota to człowiek interesujący się przeszłością kraju, jego dorobkiem kulturalnym i gospodarczym, jego tradycją i wartościami. Zna życiorysy wielu rodaków w nawiązaniu do dnia dzisiejszego. Wie kto to był Hugo Kołłątaj, Ignacy Potocki. Zna ważne daty wydarzeń historycznych, respektuje święta narodowe, nie wstydzi się polskiego obywatelstwa i polskich symboli, zwłaszcza za granicą.

Wpajanie młodzieży patriotyzmu to także uczenie ich szacunku i czci do godła, flagi i hymnu narodowego. Istnieje dużo możliwości realizowania w praktyce szkolnej wychowania patriotycznego. Nie potrzeba do tego osobnych lekcji. Po pierwsze - jest godzina wychowawcza, która każdemu mądremu nauczycielowi zawsze służyła do przekazywania wielu ciekawych treści. Wszystkie szkoły maja prawo planować te lekcje według swoich potrzeb. Elementy patriotyczne znaleźć można w podstawie programowej większości nauczanych przedmiotów. Najłatwiej wymienić historię, czy język polski. Ale nasza duma narodowa to także genialni polscy matematycy, którzy złamali kod Enigmy, to Polscy Nobliści a także znakomici sportowcy, którzy rozsławiają imię Polski daleko poza jej granice.

W zasadzie w każdej dziedzinie można znaleźć elementy pokazujące, że Polak potrafi. Chodzi o to, aby umiejętnie je podkreślać, eksponować i przedstawiać jako fragment budujący naszą, Polaków tożsamość narodową i tworzący dziedzictwo kulturowe regionu i kraju. Tak więc, ważne jest to wszystko co powoduje, że jesteśmy dymni z naszych rodaków i ich dokonań, współczesnych i historycznych. Jest to dość proste i nie wymaga wielkich nakładów.

Należy mieć świadomość, że wychowanie młodzieży w duchu patriotyzmu to nie to samo co zaliczenie patriotyzmu. Nie wystarczy lepszy program nauczania i jednostkowa ciekawa lekcja. Proces wychowania odbywa się też między lekcjami, poza lekcjami, w czasie wolnym i w czasie wakacji. Jednakże ciężko jest kształtować postawy, które nie są wymuszone szkolnym obowiązkiem. Oczywiście można zmusić do zaśpiewania hymnu i uczestnictwa w akademii. To nie jest złe. Ale nadal nierozwiązany jest problem postaw. Kontrola, nadzór, kara budzą respekt ale nie szacunek. Idealne jest tworzenie poprzez odpowiednie oddziaływanie wychowawcze takich postaw patriotycznych wśród młodych ludzi, które nie wynikałyby z przymusu ale z potrzeby. Dobry przykład to ten, kiedy młodzież uczestniczy w obchodach wspomnianej Rocznicy Uchwalenia Konstytucji 3 Maja nie dlatego, że w szkołach wyznaczono ich do delegacji uczniowskiej, ale dlatego, że czują że jest to ich obywatelski obowiązek.

Dobrym przykładem praktycznego kształtowania postaw patriotycznych jest mądrze prowadzona edukacja regionalna. Tożsamość regionalna jest bardzo ważna dla ludzi. Poczucie zakorzenienia jest ważne dla poszczególnych jednostek i dla rozwoju społeczności jako grupy. Historie lokalną budują: zdarzenia, lokalni bohaterowie, rzeczywiste i legendarne ślady zostawione przez wielkich tego świata, nawarstwianie się faktów, mitów, zbiorowych wyobrażeń, przekonań, zwyczajów i losów rodzinnych i jednostkowych. Każdy przedstawiciel takiej społeczności dokłada swoją cegiełkę mając poczucie tworzenia wspólnej historii.

W procesie kształtowania właściwego stosunku do tradycji narodowych i społecznych dużą rolę odgrywa rodzina, która jest podstawowym miejscem kształcenia postaw patriotycznych. Rodzina bowiem jest pierwszym środowiskiem wychowawczym, w którym następuje prawowity rozwój dziecka, jego wzrastanie w społeczeństwo. To tu powstają pierwsze uczucia, budzi się miłość do bliźniego, kształtuje język. Atmosfera rodzinnego życia buduje postawę szacunku dla rodziców, autorytetów, umiłowania ziemi. To właśnie rodzic jako pierwszy bierze własne dziecko i przyprowadza na uroczystości rocznicowe.

* * *

Uroczystą sesję Rady Miejskiej wzbogacił piękny koncert Kameralnego Zespołu Wokalnego w składzie: Elżbieta Kozyra - sopran, Barbara Rabiega - mezzosopran i Dariusz Sobczak - bas - baryton. Solistom towarzyszyli: Piotr Stopa - fortepian i Krzysztof Stopa - skrzypce. Artyści wykonali utwory: Fryderyka Chopina (Walc cis-moll), Stanisława Moniuszki ("Prząśniczki", "Dziad i baba", "Kum i kuma") i Henryka Wieniawskiego (Kujawiak i Obertas). Zespół realizuje cykl audycji i koncertów edukacyjnych w ramach "Akcji Umuzykalniania Dzieci i Młodzieży".