Wierni Bogu i Ojczyźnie "Żołnierze Wyklęci"

Na mocy ustawy z 3 lutego 2011 roku dzień 1 marca ustanowiony został Narodowym Dniem Pamięci "Żołnierzy Wyklętych". Tego dnia w 1951 roku, po trzech latach śledztwa prowadzonego pod specjalnym nadzorem NKWD, wykonano wyroki śmierci na kierownictwie IV Zarządu Głównego Zrzeszenia "Wolność i Niezawisłość" (pełna nazwa Ruch Oporu bez Wojny i Dywersji "Wolność i Niezawisłość").

W mokotowskim więzieniu na Rakowieckiej w Warszawie rozstrzelani zostali: Ppłk Łukasz Ciepliński, mjr Adam Lazarowicz, por. Józef Rzepka, kpt. Franciszek Błażej, por. Józef Batory, Karol Chmiel i mjr Mieczysław Kawalec.

Zrzeszenie WIN powstało 2 września 1945 roku. Głównym zadaniem Organizacji WIN w początkowym okresie było wspieranie demokratycznych stronnictw w dążeniu do budowy niezawisłej Polski, aby drogą polityczną nie dopuścić do zwycięstwa wyborczego komunistów. Organizacja odrzucała kształt granicy wschodniej ustalony w Jałcie, nie godziła się na okupację kraju przez Rosję Sowiecką, przeciwstawiała się prześladowaniom politycznym.

Ograniczała działania zbrojne do koniecznej samoobrony z wyjątkiem akcji na więzienia i posterunki Milicji Obywatelskiej. Podziemie niepodległościowe nie walczyło z państwem jako takim, tylko z aparatem władzy. Do zwalczania polskich niepodległościowców ZSRR zaangażował duże siły NKWD oraz aparat bezpieczeństwa. Zaczynem polskiej bezpieki były kadry wyszkolone wiosna 1944 roku przez NKWD w Kujbyszewie.

Ogłoszona w sierpniu 1945 amnestia miała nie tylko cele propagandowe i polityczne ale i konkretne skutki operacyjne. Przed komisjami amnestyjnymi stanęło 3027 osób, oddano 2 tys. sztuk broni. Niestety ujawnienie się nie gwarantowało bezpieczeństwa, wręcz przeciwnie wiele osób trafiło do więzień, po wielu ślad zaginął. Do ogromnych działań ofensywnych aparat bezpieki przystąpił ponownie w czerwcu 1946 roku. Wzmocniony liczebnie, po dobrym rozpracowaniu terenu, ze zmęczonym już podziemiem - łatwiej mógł dokończyć krwawe dzieło oczyszczania terenu. Zmieniła się też taktyka, nie były to, jak dotychczas wielkie operacje, lecz tropienie oddziałów do całkowitej likwidacji bez względu na okoliczności. Grupy operacyjne posiadały stały kontakt z jednostkami Urzędu Bezpieczeństwa, Wojskiem Polskim, miejscową Milicją Obywatelską oraz agenturalną siecią wywiadowczą.

Po sfałszowaniu referendum i wyborów do Sejmu pozostanie w podziemiu nie miało już sensu. W wyniku ogłoszonej amnestii 22 lutego 1947 roku ujawniło się 76 574 osób. Według Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego stanowiło to 90% członków WIN i 60% podziemia narodowego. Mimo, że w podziemiu pozostawała stosunkowo nieduża grupa osób, to likwidacja ich stanowiła nie lada zadanie dla aparatu władzy. I tym razem osoby ujawniające się nie miały gwarantowanego bezpieczeństwa.

Sytuacja jaka panowała w kraju dotykała również terenu zamojskiego. W czasie II wojny światowej działały za ziemi zamojskiej doskonale zorganizowane oddziały Armii Krajowej i Batalionów Chłopskich, tutaj znajdowało się zaplecze do działań niepodległościowych. Ogłoszenie amnestii nie oznaczało wolności, przekonali się o tym już wcześniej ci, którzy ulegając propagandzie zgłosili się do koszar w Zamościu, aby pomóc walczącej Warszawie w powstaniu. Aresztowania, więzienia, tortury stały się codziennością życia powojennego, prześladowano całe rodziny. Niedawni żołnierzy walczący z Niemcami stali się więźniami służb bezpieczeństwa, przetrzymywani i torturowani, często w obiektach zajmowanych wcześniej przez Gestapo, tak było i w Zamościu.

Do kamienicy przy ul. Żeromskiego, w którym urzędowało gestapo, wprowadziło się NKWD i Powiatowy Urząd Bezpieczeństwa Publicznego, w piwnicach urządzono areszt śledczy. Również rotundę zamojską próbowano zająć na potrzeby NKWD. Brak zaplecza technicznego i aktywne działanie powołanego 27 sierpnia 1944 roku Stowarzyszenia Komitetu Budowy Mauzoleum "Rotunda" spowodowano, że od planów zajęcia rotundy odstąpiono. Powołany KBM "Rotunda" od pierwszych dni ucieczki Niemców z Zamościa zbierał dokumenty, materiały, relacje mówiące o zbrodniach popełnionych w czasie wojny.

W celach Rotundy poprzez symboliczne mogiły Komitet upamiętniał wszystkich którzy ginęli w walce o niepodległość Polski. Nie zabrakło i symbolicznej mogiły poświęconej więźniom politycznym. W powojennych warunkach możliwy był tylko symbol Syreny Warszawskiej, znak walczących w Powstaniu Warszawskim i wszystkich którzy stracili życie w obronie niezależnej Polski po 1944 roku i o których wciąż milczano. Milczano również po 1989 roku, potrzeba było kolejnych lat aby powoli przywracać pamięć.

Termin "żołnierze wyklęci" upowszechnił Jerzy Ślaski, który w 1995 r. wydał książkę o takim właśnie tytule. To opowieść o powojennej walce z komunistami żołnierzy zgrupowania "Orlik", których historię Ślaski ukazał w kontekście działań całego podziemia niepodległościowego. "Podziw i szacunek musi budzić postawa tych dowódców i żołnierzy AK, którzy mimo tak beznadziejnego położenia nie poddali się, nie uciekli ze swej ziemi na drugi kraniec Polski, nie wkupili się w łaski nowej władzy zdradą swych ideałów i swych towarzyszy broni, lecz raz jeszcze podnieśli się do walki" - pisał Ślaski.

W Zamościu na imienne upamiętnienie trzeba było również czekać 50 lat. Dzięki zaangażowaniu i pamięci żyjących kolegów udało się na podstawie dokumentów i wspomnień ustalić nazwiska osób poległych lub pomordowanych w walce z komunistycznym reżimem, których mogiły w większości wciąż nie są znane. Są to:

Adamczuk Franciszek "Mars" - 1947
Adamczuk Lucjan "Słomka" - 1949
Altmajer Adam "Burian" - 1956
Bajan Antoni "Grom" - 1945
Bakuniak Wacław "Beczka" - 1944
Białosz Władysław "Szerszeń" - 1945
Bilski Józef - 1945
Bilski Franciszek - 1945
Bilska Czesława - 1945
Bizior Teofil "Kruk" - 1946
Bizior Stanisław "Ean" - 1952
Bojarski Karol "Wyga" - 1946
Byk Czesław - 1945
Dziadosz Edward "Ponury" - 1946
Gmyz Katarzyna - 1949
Grela Witold "Pomsta" 1945
Jasiński Edward "Pyć" - 1944
Kalinowski Paweł "Francuz" - 1952
Kapłon Henryk "Żuraw" - 1944
Karchut Hieronim "Linia" - 1945
Kasprzak Henryk "Eryk" - 1944
Kawala Jan - 1945
Klukowski Tadeusz "Krzysiek" - 1953
Kostrubiec Eugrniusz - Młot - 1945
Kowalczyk Leonard "Kawka" - 1946
Kuńcewicz Zygmunt "Podkówka" - 1945
Kwaśniewski Henryk "Luks" - 1951
Kwaśniewski Wacław - 1951
Lachowiec Edward "Konrad" - 1945
Lew Witold "Wit" - 1945
Litwiniec Feliks "Moryc" - 1945
Litwiniec Jan "Śmiech" - 1945
Leonowicz Jan "Burta" - 1951
Łagoda Tadeusz "Barykada" - 1948
Malec Eugeniusz "Rysiek" - 1952
Maślanka Ryszard "Marian" - 1952
Mijalski Marian "Maf" - 1945
Mojżesz Antoni "Roman" - 1952
Niemczuk Mieczysław - 1945
Pakos Stanisław "Wrzos" - 1951
Pilarski Marian "Jar" - 1952
Prus Stanisław "Adam" - 1944
Pyś Józef "Ostry" - 1950
Skotarska Matylda - 1945
Sarzyński Wojciech "Żbik" - 1945
Smagała Piotr "Stary" - 1950
Staszczuk Tomasz - 1945
Sobieraj Stanisław "As" - 1950
Szczur Antoni "Ton" - 1944
Szczur Roman "Urszula" - 1947
Szewczuk Mieczysław - 1952
Szustakiewicz Roman "Żuraw" - 1948
Tomaszewski Jan - 1952
Węcławik Franciszek "Boa" - 1952
Wojniak Henryk - 1945
Wołoszyn Czesław "Klon" - 1950
Wróblewski Mieczysław "Szum" - 1952
Załęski Lucjan "Sęk" - 1948
Zawada Jan "Barabasz" - 1946
Zawislak Antoni "Brzytwa" - 1949
Żarnecki Stanisław "Kasztanek" - 1950
NN ps. "Łoś" - 1946
NN ps. Mis - 1946

Źródła historyczne:
Atlas Polskiego Podziemia Niepodległościowego 1944- 1956
Zofia Leszczyńska: Ginę za to co najgłębiej człowiek ukochać może, cz. II, Lublin 2003.
Elżbieta Jakimek-Zapart "Nie mogłem inaczej żyć. Grypsy Łukasza Cieplińskiego z celi śmierci." wyd. Towarzystwo Naukowe Societas Vistulana, Kraków 2008.

fotografia z albumu Adama Bujaka " Krzyż Polski.  Patriotyzm i męczeństwo", Kraków2011.

Zobacz podobne:
     "Wilcze tropy Żołnierzy Wyklętych" - wygrała "Inka" / 2017-03-31
     Kobiety w konspiracji bohaterkami III Konkursu Historycznego poświęconego Żołnierzom Wyklętym / 2017-03-20
     Obchody Narodowego Dnia Pamięci "Żołnierzy Wyklętych" / 2017-02-24
     "Zapora" w Muzeum Fortyfikacji i Broni Arsenał / 2017-02-15
     "Konspiracja w Klasztorze" - program / 2016-05-15
     "Konspiracja w Klasztorze" - uroczystości rocznicowe w Radecznicy / 2016-05-15
     Zakończył się II Konkurs Historyczny o Żołnierzach Wyklętych / 2016-03-15
     Życiorysy zamojskich Żołnierzy Wyklętych / 2016-03-15
     Młodzież w hołdzie Żołnierzom Niezłomnym / 2016-03-08
     W Zamościu upamiętniono Żołnierzy Wyklętych / 2016-03-06
     Obchody Narodowego Dnia Pamięci Żołnierzy Wyklętych w "Arsenale" / 2016-03-04
     "Historia Roja" w CKF Stylowy / 2016-02-29
     Obchody Narodowego Dnia Pamięci "Żołnierzy Wyklętych" / 2016-02-24
     Pamięci Żołnierzy Wyklętych w "Arsenale" / 2016-02-24
     Tropem Wilczym - Bieg Pamięci Żołnierzy Wyklętych / 2016-02-23
     69. rocznica odbicia żołnierzy AK z zamojskiego więzienia / 2015-05-07
     Podsumowanie konkursu "Trudne decyzje, kontrowersyjne wybory - Żołnierze Wyklęci" / 2015-03-31
     Koncert Tadek Firma Solo z okazji Dnia Żołnierzy Wyklętych / 2015-02-28
     Zaproszenie: uroczystości Narodowego Dnia Pamięci Żołnierzy Wyklętych / 2015-02-21
     "Historia mojej małej Ojczyzny" - konkurs historyczny / 2015-01-30

Warto przeczytać:

[do góry]